‘Wiebes heeft geen regie meer over de wet DBA’

Werkgevers die massaal zzp'ers lozen, zelfstandige ondernemers die worden teruggeduwd in het korset van een vast dienstverband. De wet die dit teweeg heeft gebracht is mislukt, zegt voorzitter Maarten Post van Stichting ZZP Nederland
Tot voor kort was Maarten Post een bereidwillig klankbord voor staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën en diens ambtenaren, in de tekentafelfase van de inmiddels omstreden wet Deregulering beoordeling arbeidsrelatie (DBA). Over de intentie waren ze het hartgrondig eens: de wet moest het aantal schimmige schijnconstructies terugdringen en de aansprakelijkheid moest terechtkomen bij de bedrijven die ze optuigen in plaats van de freelancers die er slachtoffer van zijn.
Omgekeerd was er de staatssecretaris veel aan gelegen om de lijnen open te houden met Post: hij is voorzitter van Stichting ZZP Nederland, de grootste onafhankelijke belangenbehartiger voor zelfstandigen zonder personeel: de steun van dergelijke zzp-boegbeelden en andere polderpartijen hielp Wiebes om zijn wet fijn te slijpen en te legitimeren ten overstaan van een sceptische buitenwereld. Honderdduizenden zzp'ers waren bang voor meer regelzucht, en vormden inmiddels een electorale stem van formaat.
Een halfjaar na de invoering van de DBA heeft Post weinig vertrouwen meer in een goede afloop. Grote bedrijven sidderen voor de DBA, en voelen zich gedwongen om zzp'ers op grote schaal te lozen uit angst voor sancties. De Belastingdienst houdt er een eigen agenda op na waar vooral linkse partijen plezier van hebben, denkt de zzp-voorman: zelfstandige ondernemers worden teruggeduwd in het korset van een vast dienstverband waar sociale premies over afgedragen moeten worden.
U heeft samen met andere zzp-belangenbehartigers lange tijd steun uitgesproken voor de DBA. Wat heeft u van gedachten doen veranderen?
‘De intenties waren in eerste instantie goed: schijnconstructies aanpakken, in plaats van de schijnzelfstandigen. Het vorige systeem van de VAR was een gedrocht en moest afgeschaft worden. Er werden er 450.000 per jaar uitgedeeld, zo veel dat handhaving zo goed als onmogelijk was. Waar er wel gecontroleerd werd moest de zelfstandige boetes betalen en ging de opdrachtgever vrijuit.’
‘Ik ben gaandeweg gaan inzien dat de er op de achtergrond een hele andere agenda was: de PvdA wilde, gesteund door de vakbonden, de DBA als instrument gebruiken om het aantal zzp'ers terug te dringen. Die zouden het sociale stelsel bedreigen, door geen premies af te dragen en te profiteren van fiscale voordelen. Dat is in 2014 ook zo gezegd op het ministerie van Sociale Zaken.’
‘En we zien het nu gebeuren: duizenden zzp'ers zitten al zonder werk door de DBA. Een belangrijk kantelpunt was voor mij de uitkomst van onze peiling deze zomer. Hogescholen, bouwbedrijven, gemeenten, banken zeiden allemaal dat ze besloten hadden dat ze van zzp'ers afwilden. En dat ze die op grote schaal gingen inruilen voor uitzend- en payrollkrachten. De uitzendbranche heeft dat ook nog in de hand gewerkt door spookverhalen te verspreiden over DBA. Ze adverteren er zelfs mee. Wiebes is de regie over dit hele spel kwijtgeraakt.’
Waarom zijn grote bedrijven zo bang? Wiebes heeft toch beloofd dat de Belastingdienst geen boetes zal uitdelen aan goedwillende opdrachtgevers?
‘Dat kan hij wel roepen, maar grote bedrijven vertrouwen de Belastingdienst niet. Die deelt die boetes uiteindelijk gewoon uit. Mijn observatie is dat de dienst een eigen agenda heeft. Je krijgt wel zekerheid vooraf, maar dat is een schijnzekerheid. Voor de praktijk krijg je geen zekerheid. En bij een geschil zeggen ze: je mag naar de rechter.’
‘Grote bedrijven hebben vaak honderden zzp'ers aan het werk. En nu de definitie van ondernemerschap soms per geval verzandt in een welles-nietesdiscussie, durft geen weldenkend bedrijf het nog aan om een begroting op te stellen met dit soort ingebouwde risico's.’
Er worden nu ook veel zzp'ers weggestuurd die al jarenlang bij een opdrachtgever hetzelfde werk deden. Dat is toch gewoon schijnzelfstandigheid?
‘Vooropgesteld: dat kan niet en dat moeten we ook niet willen. Ik ben 25 jaar vakbondsbestuurder geweest en ik heb het vooral gezien in de bouw, ook in de IT. Maar we moeten wel bedenken dat het om een hele kleine minderheid gaat. Het gaat er ons om dat de vrijheid van de overgrote meerderheid van onafhankelijke ondernemers niet wordt belemmerd, en dat gebeurt nu wel.’
Als dit zo onwerkbaar is, waarom is er dan geen georganiseerd verzet vanuit de werkgeverslobby?
‘Er is geen gecoördineerd verzet van de werkgeverslobby omdat het opdrachtgevers uiteindelijk om het even is of ze zzp'ers aan het werk hebben of uitzendkrachten. Hun belang is daling van loonkosten, linksom of rechtsom. Als het één onmogelijk wordt gemaakt, kiezen ze het andere.’
Ook andere zzp-belangenclubs roeren zich niet meer. U lijkt een roepende in de woestijn.
‘De zzp'er heeft nauwelijks nog een stem in Den Haag en binnen organen zoals de Sociaal-Economische Raad (SER). Ik maak me daar wel zorgen over. De vakbond FNV en de werkgeverslobby VNO-NCW hebben allebei één SER-zetel uitgeleend aan een zzp-lobbyist, maar die mensen hebben zeer weinig invloed. Ik heb de afgelopen jaren van dichtbij gevolgd dat die volledig werden ingepakt. Nadat hun zzp-organisaties zijn opgeslokt door FNV en VNO, worden ze zelfs gebruikt om standpunten van werkgevers of werknemers te legitimeren. Het is de vraag of je dat moet willen.’
Als ondernemerschap zo onderdrukt wordt, dan zou de VVD dat toch nooit over haar kant laten gaan?
‘Dat zou je zeggen, maar het gebeurt gewoon. Ik ben er bang voor dat het in een volgend kabinet met PvdA en VVD precies zo zal gaan. Wat de VVD ervoor terugkrijgt weet ik niet, maar ik zie dat VVD-staatssecretaris Wiebes hier het vuile werk opknapt voor PvdA-minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken. En dan vind ik het kiezersbedrog om te zeggen dat ondernemen in de haarvaten van je partij zit.’
Kabinet wil zzp’ers en opdrachtgevers tegemoetkomen
Het kabinet gaat er 'snel wat aan doen' om de onzekerheid bij zzp'ers en hun opdrachtgevers weg te nemen over de toepassing van de nieuwe Wet DBA. Met de introductie van die wet in mei verviel de vrijwaring voor schijnconstructies. Bij bedrijven leidt dat ertoe dat ze op grote schaal stoppen met het rechtstreeks inhuren van zelfstandige professionals, zo bleek maandag uit een rondvraag door het FD.
Het bericht was voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt aanleiding om staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën (VVD) hierover dinsdag aan de tand te voelen. Omtzigt kreeg vooral van D66'er Steven van Weyenberg bijval voor zijn kritiek dat de uitvoering van de nieuwe wet 'verder uit de hand loopt’.
Volgens Omtzigt kunnen veel zzp'ers hun brood niet meer verdienen. 'Je kunt wel willen dat de arbeidsmarkt anders wordt ingericht, maar dan heb je er ook voor te zorgen dat mensen op een fatsoenlijke manier anders kunnen werken', vindt hij.
Wiebes gaf ronduit toe dat de onzekerheid tot ongewenste effecten leidt. 'De zorgen zijn heel herkenbaar en daar moeten we snel wat aan doen. Ik spreek heel veel grote opdrachtgevers die mij vertellen dat wat volgens de wet een zelfstandige is, bij hun praktijk niet meer aansluit'.